Жарыққа шыққанына 95 жыл толатын «Сыр бойы» газеті мерейтойлық кезеңде «Менің әкем» атты жаңа айдардың тұсауын кесті. Мұнда аймақтың аға басылымында табанды еңбек етіп, басшылық жасаған белгілі қаламгерлердің ұрпақтарымен сыр-сұхбат жасалады. Айдардың алғашқы жарияланымында 1968-1985 жылдары газеттің редакторы болған Қалқабай Әбеновтің ұлы Қанат Әбеновтің естелігі ұсынылып отыр.
Перзент үшін әке тұлғасынан биік тау жоқ. Сондықтан да бала әкенің мінезін, жақсы қасиеттерін сіңіру арқылы бой түзейді. «Әкеге қарап ұл өсер» деген сөз тура мағынасында айтылған. Алайда, әкесінің өз болашағы жолында махаббатын да, күш-жігерін де сарқып өмір сүретінін біле бермесе керек. «Ата-анаңның қадірін балалы болып білерсің» деген осыдан шыққан шығар.
Біз де әкеміздің елін, жерін сүйген, тілін, ділін қастерлеген тұлға екенін жас кезімізде таныдық десек, артық болар.
Жыл өткен сайын сол бір асыл жанға деген сағыныш үдеп, құрметіміз күшейе бергендей. Сондықтан да қолыма қалам алып осы толғанысымды қағаз бетіне түсірдім.
Менің әкем Қалқабай Әбенов 1922 жылы Сырдария ауданының Айдарлы совхозында дүниеге келген.
Өткен ғасырдың отызыншы жылдарындағы қуғын-сүргін, ашаршылық нәубетінде аталарымыз Ташкент облысының Жаңажол ауданындағы Қауыншы деген жерге көшіп барған. Әкем 1938 жылы сондағы қазақ училищесіне оқуға түсіп, 1941 жылы бітіріп шыққан соң мұғалім болып еңбек жолын бастаған.
1942 жылы әскер қатарына шақырылып, Свердловск қаласына барған. 1943 жылдың ақпан айында Орта Азия және Қиыр Шығыс өлкелеріндегі шекара чекистерінен жасақталған құрамаға қосылып, майданға аттанады. Содан Илецк қаласына түсіп, 2-Беларусь майданына қарайтын 70-армияның 3-дербес полкі сапында байланысшы болған.
Нарев өзенінен өтіп, Варшаваны азат етуге қатысқан. Пренцлау, Атермюнде, Шлохау, Хаммерштайн, Бальденберг, Бубнец, Штральзунд, Мольхин, Варен, Везенбург секілді қалаларды артта қалдырып, өздері айтатындай, «по-пластунси» Берлинге жаяу жеткен. Герман жерінде жеңіс жалауын желбіретіп, «Отан соғысы» орденін омырауға тағып, «Әскери қызмет еткені үшін», «Германиядағы жеңісі үшін», «Варшаваны азат еткені үшін», «Берлинді алғаны үшін» медальдарымен марапатталған.
Елге оралғасын Сырдария ауданының «Бірлестік», «1-Май» мектептерінде мұғалім болып, сосын оқу ісін басқарады. 1946 жылы Қызылорда қаласындағы пединститутқа түсіп, 1951 жылы сырттай бітірген. 1946-1956 жылдар аралығында Қызылорда облыстық комитетінде нұсқаушы, насихат секторының меңгерушісі болып қызмет еткен. 1956-1962 жылдар аралығында Шиелі ауданындағы «Коммунизм жолы» газетінде редактор болған.
1962 жылы Мәскеу қаласындағы СОКП ОК жанындағы Жоғары партия мектебінде оқып, 1964 жылы бітіріп шығады. Оқудан келген соң облыстық комитетте лектор, лекторлар тобының жетекшісі болады. Одан әрі облыстық партия комитетінің оқу бөлімін басқарып, 1968 жылдың соңында облыстық «Ленин жолы» газетіне редактор болып тағайындалған. Он сегіз жыл осы қызметті атқарды.
Әкем басылымға басшы болған осы жылдары облыстық газет мазмұны жағынан да, таралымы жөнінен де өсіп-өркендеген. Бұл басылым өңір еңбекшілерінің шежірешісі ғана емес, шығармашылық мектебі болған. Дархан Сапаров, Қомшабай Сүйенішов, Айжарық Сәдібеков, Әскербек Рахымбеков, Шәкізат Дәрмағанбетов, Нұрпейіс Байғараев, Жақсылық Рахматулла, Әділхан Бәйменов секілді белгілі қаламы жүйрік журналистер осы басылым қабырғасында жүріп танымал ақын-жазушы атақтарына жетті.
1972 жылы газет республика Жоғарғы Кеңесінің грамотасымен, 1979 жылы КСРО Жоғарғы Кеңесінің Жарлығы бойынша «Құрмет белгісі» орденімен марапатталған. Осы кездері журналист А.Сәдібеков пен Қ.Ажаров «Қазақ ССР-нің еңбек сіңірген мәдениет қызметкері» атағын, Мырқы Исаев КСРО Журналистер одағы сыйлығын иеленді. Ал әкемнің өзі бүкілодақтық халық шаруашылығы жетістіктері көрмесінің алтын, күміс медальдарын алды.
«Құрмет белгісі», «Халықтар достығы» ордендерімен марапатталды.
Әкем газет редакторлығымен бірге он бес жыл бойы Қазақстан Журналистер одағының облыстық бөлімшесіне де басшылық жасады. Сол жылдары журналистердің екі рет бүкілодақтық, бірнеше рет республикалық съездеріне қатысты.
1985 жылы тамыз айынан бастап одақтық дәрежедегі дербес зейнеткерлікке шығып, өмірінің соңына дейін өлкетану музейінің директоры болды.
Ұзақ жылдар бойы Қызылорда облыстық партия комитетінің мүшесі, бірнеше дүркін облыстық, қалалық кеңесіне депутат болып сайланды.
Әкем осындай қызметтер атқарып, ел-жұртқа жақсы атымен, игі істерімен танылды. Ал енді адами бейнесіне де бірер сөз айтайын.
Менің атымды атақты «Мың бір түнді» аударған жазушы, біздің аталас туысымыз Қалмақан Әбдіқадыров қойған. Менен үлкен Маратқа қанаттас болсын деп, Қанат деген есім берген. Әкем ол кісімен өте қатты сыйласты. Үлкендердің қатарласа отырып, әңгіме-дүкен құратындары көз алдымда. Қазіргі адамдардың шынтақтап жатпаса белі ашып, тізесі тызылдайды. Сол кісілер сағаттап тік отыратын.
Әкем сыртта сырбаз, көңілді. Әзіл әңгімеге шебер. Былайғы жұрт не сұрақ қойса да әбжіл жауап беретін тапқыр.
Бір жылы әкем көлік апаты кесірінен ауруханаға түсіп қалады. Артынан ауруханаға Құрманғали Ажаров пен Нұрғали Оспанов барып, «Қалеке, халіңіз қалай?» – деседі. «Аман-есен ауырып жатырмыз», – депті сонда әкем. Сондай жағдайда әзілдей білудің өзі әркімнің қолынан келмесе керек.
Үйге соға қалған адам болса отанасы мен келінін мақтап, мынаны пәленше, мынаны түгенше пісірді, дәмі тіл үйіреді, мұнан ауыз тимей кету қиянат деп сол адамды ақыры төрге шығарады. Қонақшыл, көпшіл. Біреуге дәреметім тисе деп тұратын адам.
Ал тәрбиеге қатал. Бала кезімізде киноның күндізгісіне баратынбыз, кешкі сеанстарына жібермейді. Сөйте тұра, балалық бұзықтығымыз болса таяқтап жазалаған емес. Ақылмен ауыздықтап, ісімен түзетеді. Ол заманда «импорт» деген болатын. Ондай тауарлар дүкендерде ашық сатылмайды, жоқ-жітіктің қолына түспейді, жең ұшынан жалғасып кетеді. Сол «импорт» киімдерді басшылардың балалары киеді. Біздің де әкеміз басшы, сөзі жүреді. Бірақ, біз «импорт» кимейміз. «Жұрттан артық болма» дейді әкеміз. Ол кісінің қалпымызды қазақылыққа салып, қарапайымдылыққа үндеген тәрбиесі біздің бойымызға қонды.
Ешқашан айтқан сөзін, уәдесін бұзбайтын. Бірде досының мерейтойына бармақшы болды. Барамын деп уәде етіп қойған ғой. Бірақ, ол кезде әкемнің денсаулығы нашарлап қалған, аяғымен жүруге әл-дәрмені жоқ. Сонда да барды, тойда бес-он минут отырды да, қайтты.
Мен мұны әкемнің досқа адалдығы, сөзге беріктігі деп білдім, оның осы қасиетін өз өмірімде де берік ұстануға тырыстым.
Алайда, ешқайсымыздан қаламгерлік шықпаса да, жоғары білім алып, өзімізге тиісті қызметімізді адал атқардық.
Ал жоғарыда айтып өткен әкемнің еңбегін, қаламгерлік жолын осы саладағы бүгінгі жастардың жалғауы тиіс. Бұған менің де ықпалым болуы міндетті. Сондықтан мен «Сыр журналистикасы» деп аталатын қоғамдық қор құрған болатынмын.
Әрине, өңір руханиятына өлшеусіз үлес қосқан тұлғаның есімін жаңғырту балалары үшін ғана керек деп айту қате. Бұл есімнің Сыр журналистикасына қосқан үлесі мен үлгілі өмір жолы ең алдымен жас ұрпақтың жадында болып, солардың тәрбиесіне жарауы қажет.
Менің басты мақсатым да – сол, сонымен бірге жас шығармашылық өкілдеріне материалдық көмектесу. Бұл қадамның болашақ әкем секілді ұлтжанды жақсылардың қалыптасуына сеп болатынына сенемін.
2019 жылы «Сыр бойы» газетінің 90 жылдығына арналған «Тоқсан жылдың толғауы», 2021 жылы ел тәуелсіздігінің 30 жылдығына арналған «Тәуелсіздік толғауы» атты байқаулар жас журналистер арасында ғана өткен еді.
2022 жылы әкемнің туғанына 100 жыл толуына орай, өңір басылымдарының басын қосып отырған «Сыр медиа» ЖШС және Қазақстан Журналистер одағының облыстық филиалы, Қ.Әбенов атындағы «Сыр журналистикасы» қоғамдық қоры бірлесіп, шығармашылық байқау ұйымдастырылды. Бұған тек жас журналистер емес, сақа журналистер де қатысты. Жеңімпаздарды бағалы сыйлықтармен марапаттадық.
Біз мұндай шығармашылық байқауларды бірнеше жылдан бері қолға алып келе жатырмыз.
Биылғы жылдың шілде айында облыстық «Сыр бойы» газетінің жарық көре бастағанына 95 жыл толады. Осы мерейлі кезеңде «Сыр журналистикасы» қоры Журналистер одағының облыстық филиалымен бірлесіп, шығармашылық байқау жарияламақ. Оған да барлық журналистердің қатысуға құқы бар.
Байқау ережесіне сай келген туындыларды арнайы сарапшылар көзімен іріктеп, жеңімпаздар бағалы сыйлықтармен марапатталатын болады.
Осы жұмыстарды ұйымдастыруды басылым басшылығы қолға алып, қаржылық қолдау мәселесін өзім шешіп отырамын.
Бұл жұмыс әкемнің атын шығару емес, ол кісінің аты да, атағы да ел жадында қалды. Мен әкемнің журналистика саласындағы ізін жоғалтпайтын жас толқынның өсіп толысуын тілеймін.
Әкем маған осы істі аманаттап кеткен секілді сезінемін.
Қанат ӘБЕНОВ,
ҚР Ішкі істер министрлігінің құрметті ардагері,
доғарыстағы полковник
Дереккөз: syrboyi.kz
